جامعة مدنی و جوانان، گردآوری نشر قطره، تهران، نشر قطره، 1377، 257 صفحه.

دربارة کتاب:

این کتاب یک سال پس از انتخاب سید محمد خاتمی به ریاست جمهوری  اسلامی ایران در بحبوحة مباحث و مسائل مربوط به فرایند اصلاح و حدود و مرزها و  تحلیل شرایط و پی آمدهای آن منتشر شد. ناشر در این کتاب تلاش کرده است که  مجموعه بزرگی از دیدگاه ها را که صرفا به  نظر طرفداران اصلاح طلبی  محدود نشود را گرد آورد و البته در این کار موفقیتی نسبی داشته است. کتاب  به صورت ارسال یک پرسشنامه با چهل پرسش درباره موضوع اصلی برای 24 نفر از صاحبنظران تهیه شده است که هر یک از آنها به تمامی و یا به تعدادی از پرسش ها، پاسخ داده اند. ساختار کتاب به گونه ای است که هر یک از پرسش ها مطرح شده و تمامی پاسخ های دریافت شده درباره آن، پشت سر هم به چاپ رسیده اند. در زیر نخست اسامی شخصیت هایی که در این کتاب  حضور داشته اند، سپس فهرست پرسش ها و سرانجام پاسخ های نگارنده به دو پرسش از پرسش های مطرح شده مشاهده می شود. کل پاسخ های نگارنده به دلیل طولانی بودن در یکی از کتاب های آتی او به انتشار خواهد رسید.

شخصیت ها به ترتیب حروف الفبایی:

- اسدالله بادامچیان
- عبدالعلی بازرگان
- مسعود بهنود
- محمد جعفر پوینده
- مریم خراسانی
- فریبرز رئیس دانا
- ناصر زرافشان
- سید محسن سعید زاده
- اعظم طالقانی
- شیرین عبادی
- عباس عبدی
- علیرضا علوی تبار
- مقصود فراستخواه
- فریده فرهی
- ناصر فکوهی
- مهرانگیز کار
- محمد جواد لاریجانی
- فاطمه محفوظ بالله
- مجید محمدی
- عباس مخبر
- محمد مختاری
- پرویز ورجاوند
- ابراهیم یزدی

فهرست پرسش ها:

- تعریف یا تصور شما از جامعة مدنی؟
- جوانان در جامعة مدنی چه چیزهایی را به دست می آورند و چه چیزهایی را از دست می دهند؟
- سیر تحول تاریخی مفهوم جامعة مدنی؟
- جامعة مدنی دستاورد نظری فیلسوفان غربی است یا دنبالة مدینة پیامبر اسلام؟
- مدنیت چیست و تفاوت آن با تمدن؟
- اصلا چرا جامعة مدنی؟
- شرایط و بسترهای مناسب تحقق جامعة مدنی؟
- موانع ومشکلات و مخاطرات شکل گری جامعة مدنی؟
- اگر انسان مقیاس همه امور باشد چه نیازی به جامعة مدنی داریم؟
- جایگاه و حدود آزادی قلم و بیان در جامعة مدنی؟
- حد و حدود آزادیها برای مخالفان نظام سیاسی، قانون اساسی و مسئولان در جامعة مدنی چیست؟
- آیا راه رسیدن به جامعة مدنی از احزاب می گذرد؟
- آیا در جامعة مدنی حقوق انسانها و به طور کلی حقوق بشر رعایت می شود؟ اگر پاسخ مثبت است عوامل تضمین کننده کدامند؟
- با وجود مراکز چندگانة قدرت در ایران، امید به تحقق جامعة مدنی واقع بینانه است یا آرمانگرایانه؟
- در جامعة مدنی چه بر سر رابطة عاشقانة میان دو نفر از جنس مخالف می آید؟
- آیا انجمن ها، گروها و احزاب اسلامی تنها تشکل های جامعة مدنی اند؟
- چرا آنان که از جامعة مدنی دم می زنند حجاب و رعایت دیگر احکام دینی و اخلاقی را به خود افراد واگذار نمی کنند؟
- آیا در صورت شکل گیری جامعة مدنی تهاجم فرهنگی قابل تصور است؟
- ایا ایدة جامعة مدنی می تواند یک برنامة سیاسی برای نامزدهای ریاست جمهوری و مجلس شورا قرار بگیرد؟
- آیا در جامعة مدنی می توان از رهبر، رئیس جمهور، مراجع تقلید و فقها انتقاد کرد و حد و حدود آن چیست؟
- آیا روابط خویشاوندی در میان مسئولان و کارگزاران مانع شکل گیری جامعة مدنی نیست؟
- چه تضمینی هست که در جامعة مدنی شهروندان، احکام دینی و اخلاقی را رعایت کنند؟
- آیا ایدة جامعة مدنی در گسترة جغرافیایی  و تاریخی جهان اسلام قابل ردیابی است؟
- آیا جامعة مدنی دینی تعبیر صحیح یا دقیقی است؟
- چگونه می توان به افراد آموزش های مدنی داد؟
- آیا زیبایی و خوشپوشی در جامعة مدنی رواست؟
- چطور می توان یک تشکل از تشکل های جامعة مدنی را به وجود آورد؟
- ایا در جامعة مدنی می توان با دوست دختر یا پسر خود در خیابان یا پارک قدم زد؟
- آیا خشونت در جامعة مدنی جایز است؟
- اقشار کم درآمد چه سودی از جامعة مدنی می برند؟
- آیا جامعة مدنی در نظام‌های مختلفی مثل سرمایه‌داری، سوسیالیستی یا حاکمیت ایدئولوژی های دیگر شکل خاص و متفاوتی پیدا می کند؟
- اگر جامعة مندنی نداشته باشیم چه پیش می اید؟
- چرا بحث جامعة مدنی امروز مطرح شده است؟
- این جامعة مدنی تا چه حد در اهداف خود صراحت دارد؟
- آیا بین جامعة ولایی و جامعة مدنی می توان رابطة مسالمت آمیز بر قرار نمود؟
- رابطة ولایت فقیه و جامعة مدن چیست؟
- فرق جامعة مدنی غربی و اسلامی در چیست؟
- وظایف جوانان در ایجاد جامعة مدنی چیست؟ و از چه راه هایی می توان جوانان را به مشارکت در آن تشویق کرد؟
- آیا در جامعة مدنی می توان دست دزدان را قطع کرد؟
- در جوامعی که سالیان دراز زیر سلطة استبداد  بودهاند جامعة مدنی می تواند مستقر شود؟‌

پاسخ های ناصر فکوهی( به دو پرسش):

- تعریف یا تصور شما از جامعة مدنی؟

جامعة مدنی مفهومی بسیار کلی است که تعاریف بسیار زیادی از آن شده است. هر یک از این تعارف باید به چارچوب زمانی و مکانی ویژة خود و همچنین در قالب یکی از نظام های اجتماعی – سیاسی خاص قرار بگیرند. آنچه در پاسخ به پرسش های زیر مطرح می شود، با در نظر گرفتن جامعة مدنی تنها به مفهوم جامعه‌ای مردم سالار(دموکراتیک) یعنی جامعه‌ای که در آن منشاء قدرت سیاسی از پایین بوده و اساس حکومت در آن اصل انتخاب آزاد، ارادة مردم و برابری آرای کلیة رای دهندگان در تعیین فرایندها و نهادهای مدیریت سیاسی – اجتماعی باشد، عنوان شده است. در این مفهوم، ”جامعة مدنی“ را می توان به مجموعه‌ای از نهادها و فرایندهای اجتماعی اطلاق کرد که خارج از نهادها و شخصیت‌های حقوقی و حقیقی رسمی حاکمیت قرار می گیرند و امکان مشارکت افراد جامعه را در امر سیاسی یعنی در مدیریت جامعه، فراهم می کنند. این نهادها(نظیر احزاب، جمعیت ها، انجمن ها، گروه های سیاسی و اجتماعی و رسانه ...) و فرایندها (نظیر رفتارهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی همچون حمایت ها، اعتراض ها، تعارض ها ...) عامل مهمی در تقویت نهادها و فرایندها رسمی حاکمیت مردم سالار به شمار می آیند و در مواردی (نظیر احزاب) می توانند حتی تداخل هایی نیز با آن نهادها داشته باشند.

- جامعة مدنی دستاورد نظری فیلسوفان غربی است یا دنبالة مدینة پیامبر اسلام؟

جامعة مدنی در مفهوم مردم سالارانه آن را باید بدون شک نتیجة انقلاب صنعتی و انقلاب های بزرگ سیاسی دانست که در اروپا، رژیم های سلطنتی متکی بر اصل قدرت از بالا از میان برداشتند و دولت های ملی را جانشین آنها کردند. ریشة تفکر مردم سالارنه به یونان باستان بر می گردد. این تفکر با گذار از اندیشة اسلامی در قرون وسطی به اروپا رسید. بنابراین سهم اسلام در شکل دادن به این اندیشه قابل توجه است. از این گذشته، اگر اصل بردباری و تسامح که شرط ضروری برای تکثر گرایی است را در  نظر داشته باشیم، باید بر این نکته انگشت گذاریم که تمدن و تفکر اسلامی از ابتدا تا امروز همواره بسیار بردبارتر از سایر تفکرات در مذاهب یکتاپرست بزرگ(مسیحیت و یهودیت) و همچنین در ایدئولوژی های بزرگ غیر مذهبی بوده است. بنابراین عملکرد صدر اسلام و به ویژه تاریخ تشیع بی شک می تواند الگویی برای بردباری و تحمل نظر مخالف باشد.