|
|
|
|
1- محکومان، مبارزه طبقاتی در شوروی، شارل بتلهایم، تهران، نشر نی، 1381
درباره کتاب
استالینیسم تمامیتی است در حکم یک نظام فکری.
تحلیل مبارزات طبقاتی در شوروی در سال‌های دهة سی دربرگیرندة واقعیتی بس پیچیده و به‌سرعت متغیّر است. ما، در تعقیب این هدف، از نظم خاصّی برای تحقیق استفاده کرده‌ایم که عین آن را در گزارش کار نمی‌توان تکرار کرد. به همین دلیل، نتایج به‌دست آمده از تحلیل استالینیسم و واقعیت آن را در دو جلد عرضه خواهیم کرد: جلد نخست به بررسی احوال محکومان (دهقانان، کارگران، سرکوب و دهشت گسترده‌ای که آنان تحمل می‌کردند، انباشت سرمایه‌ای که آنها قربانیانش بودند و بحران‌های ویژة این انباشت) اختصاص یافته است؛ جلد دوم مسائل مربوط به حاکمان، ایدئولوژی آنها و تحول این ایدئولوژی در دهة سی، شکل‌های موجودیت و حیات طبقة جدید، شرایط تاریخی تشکیل شدن آن، نقش حزب و سیاست بین‌المللی شوروی را بررسی می‌کند.
تذکر مترجم
دگرگونی‌هایی که از نیمة دوم دهة هشتاد، پس از مرگ پی‌درپی سه دبیرکل حزب کمونیست شوروی (برژنف، آندروپوف، چرنینکو) و روی کار آمدن میخائیل گورباچف در این کشور آغاز شدند چنان گستره و ژرفنایی داشتند که به‌جرأت می‌توان آنها را «حادثة» بزرگ پایان قرن بیستم نامید. بازتاب این دگرگونی‌ها همة اندیشه‌ها را در جهان به‌خود مشغول داشت و می‌توان ادعا کرد نه‌فقط نگرش ما نسبت به آینده این کشور را تغییر داد بلکه ما را واداشت که بر تاریخ گذشتة آن نیز در پرتوی تازه بنگریم.
زمانی که ترجمة محکومان و حاکمان به پایان رسید، شوروی هنوز درون فرایند پرسترویکا وارد نشده بود و کتاب‌ها می‌توانستند در چارچوب تاریخی ویژة خود، یعنی بررسی دورة استالین با مؤخره‌ای که نویسنده دربارة دورة برژنف بر آن افزوده بود صورتی کامل داشته باشد. اما مشکلات چاپ در ایران انتشار کتاب‌ها را به تأخیر انداخت و رشد روند پرسترویکا در این مدت چنان کل مسائل شوروی را تحت‌الشعاع قرار داد و سرانجام با فروپاشی این قدرت بزرگ به پایان رسید که نشر آنها، بدون اشاره یا لااقل طرح مبحثی دربارة روند جدید ناکامل می‌نمود. با توجه به این موضوع تصمیم گرفتم با آقای بتلهایم تماس بگیرم و پس از طرح مسئله از ایشان تقاضا کردم با افزودن تحلیلی دربارة پرسترویکا و دگرگونی‌های ناشی از آن کتاب‌ها را باز هم کامل‌تر کنند و پرسش‌های به‌حقی را که با خواندن متن اصلی برای خوانندة فارسی‌زبان مطرح می‌شوند بدون پاسخ نگذارند. آقای بتلهایم با فروتنی تمام این کار را پذیرفتند و علاوه بر یک پیش‌گفتار کوتاه، تحلیل اندیشمندانه و بسیار کاملی هم بر کتاب‌ها افزودند که خود چه از نظر حجم و چه از لحاظ محتوی درواقع می‌تواند کتابی مستقل به شمار بیاید. جای گفتن دارد که این متن برای نخستین‌بار به زبان فارسی منتشر می‌شود و شاید بعدها با همین نام به صورت کتابی مستقل در فرانسه به چاپ برسد. در این‌جا باید باز هم قدردانی خود از زحمات خستگی‌ناپذیر این دانشمند پرکار ابراز کنم. با وجود این باید توجه داشت که متن افزودة بتلهایم پیش از سقوط شوروی نوشته شده است و بنابراین در آن فروپاشی مورد تحلیل قرار نگرفته است.
اما یک متن دیگر نیز، باز هم با توافق آقای بتلهایم به این دو جلد افزوده شده و آن مصاحبة ایشان با نشریة لوتام مدرن دربارة مجموعة مبارزات طبقاتی در شوروی است. اهمیت این متن از آن روست که میان دو کتاب نخستین این مجموعه که حدود سی سال پیش منتشر و به فارسی نیز ترجمه شده‌اند و دو جلد کنونی تحلیل ماهیت دولت شوروی تا اندازة زیادی تغییر کرد و نیازمند توضیح بود. مصاحبه فرصتی نیز فراهم آورد تا روند کلی دگرگونی و انقلاب در کشورهای سوسیالیستی در نگاهی عمومی بررسی شود.
در پایان باید از دوست دانشمند و ارجمندم جناب آقای دکتر باقر پرهام که مسئولیت خطیر ویراستاری اولیة محکومان و حاکمان را بر عهده گرفتند و از آقای جعفر همایی مدیر محترم نشر نی که فرصت انتشار این کتاب ارزنده را فراهم آوردند، صمیمانه تشکر کنم.
فهرست مطالب
تذکر مترجم 9
تذکر 11
پیش‌گفتار شارل بتلهایم بر ترجمة فارسی «مبارزات طبقاتی...» 13
پیش‌گفتار 17
یادداشت‌ها 27
بخش اول . سلب مالکیت از دهقانان
فصل اول . «دگرگونی سوسیالیستی در کشاورزی» و مبارزات طبقاتی 39
الف. سال‌های 1928ــ1929 41
ب. بازگشت به اصل تحویل اجباری محصول و نخستین موج اشتراکی کردن ... 42
1. رویارویی با دهقانان در فصل برداشت محصول 1929 42
2. دست بالا گرفتن حد نصاب «هدف‌های» مندرج در برنامة ... 44
3. «اقدامات اداری» زمینه‌ساز و موازی با «اشتراکی کردن اجباری» 45
4. نتایج بلافصل این گونه اقدامات 49
5. آرامش موقت در بهار و تابستان 1930 50
ج. تداوم «یورش سوسیالیستی» در روستاها در طی دهة سی 52
د. اشتراکی کردن و سرکوب توده‌ها 54
فصل دوم . کشاورزی «سوسیالیستی» در سال‌های دهة سی 63
الف. کلخوز در خیال و در واقعیت 64
ب. آثار اقتصادی «اشتراکی کردن» کشاورزی 65
1. بحران در تولید زراعی و دام‌پروری 65
2. برداشت‌های دولت از محصولات کشاورزی 68
فصل سوم . نظام کلخوز 77
الف. مزارع فردی 78
1. قطعه زمین کوچک و دام‌پروری خانوادگی، بازار کلخوزی 79
2. درآمد اعضای کلخوز از مزارع خانوادگی 81
ب. کلخوز 83
1. مناسبات تولید و روابط سلطه در بطن کلخوز 83
2. قشر رهبری کلخوز و جایگاه آن در ساخت کلی نظام 92
3. درآمد اعضای ساده و کادرهای کلخوز 95
ج. تبعیت کلخوزها از نیازهای انباشت سرمایة دولتی 103
1. تضادهای مؤثر در تعیین ابعاد و شکل «خراج» پرداختی ... 103
2. عنوان تعاونی کلخوزها و بُرد حقیقی آن 107
پی‌آمدهای «اجتماعی کردن» کشاورزی‌برای قدرت حاکم 109
یادداشت‌ها 113
بخش دوم . نظامی کردن طبقة کارگر
فصل اول . روند شهرنشینی 137
الف. شهرنشینی و جابه‌جایی جمعیت 138
ب. آشفتگی در فرایند اسکان‌دهی در شهرها 143
فصل دوم . روند توسعة نظام مزدبگیری و تشدید استبداد در کارخانه‌ها 146
الف. وابستگی مستقیم کارگران به سیاست دولت در انتفاعی کردن وسایل تولید 147
1. نابودی تدریجی آزادی زحمتکشان در انعقاد و فسخ قرارداد کار 149
2. اخراج و انتقال اجباری کارگران 152
3. ایجاد «ذخایر نیروی کار» 153
ب. تعیین آمرانة شرایط کار و گسترش استبداد در کارخانه 155
1. نابودی تدریجی «قراردادهای جمعی» و توسعة تنظیم یک‌جانبة ... 156
2. نابودی تدریجی RKK ها و افزایش اختیارات مدیران و ... 158
3. زیر پا گذاشتن قوانین کار 163
4. تشدید انضباط کار 168
ج. تحول در شرایط مبارزات کارگری: دولتی شدن سندیکاها در عمل 172
1. کنگرة شانزدهم (ژوئن‌ـ ژوئیه 1930)، نقش سندیکاها و... 173
2. کنگرة نهم (آوریل 1932) و «دولتی شدن» سندیکاها 177
3. «بحران سندیکایی» و پی‌آمدهای آن 180
د. تحول در اصول تعیین دستمزد و معیارهای کار و نمونه‌ای چند از ... 186
1. «مبارزه علیه همترازی» 186
2. تجدید نظر در جهت بالا بردن معیارهای تولید 188
3. تمایز دستمزدها و پراکندگی اقتصادی کارگران 192
4. تحول دستمزدها 194
ه. شرایط و علل شکست کارگری در دهة سی 197
1. محروم کردن کارگران از سازمان‌های آنها 198
2. «تجدید» وسیع صفوف طبقة کارگر در طی سال‌های دهة سی 200
3. رقابت سوسیالیستی 202
4. جنبش استاخانوویسم 205
5. بازتولید گستردة نابرابری میان کارگران ساده و کارگران ماهر 219
و. صور آگاهی کارگری 222
1. کارگران حزبی 223
2. کارگران غیرحزبی 227
یادداشت‌ها 237
بخش سوم . ترور گسترده و بیگاری
فصل اول . سرکوب جمعی و ترور 267
الف. اوج‌گیری سرکوب و ترور جمعی 268
1. جنگ ضد دهقانی 268
2. یورش ضد کارگری 271
ب. سرکوب «درونی» و تفتیش عقیدتی در سال‌های 1935ــ 1938 273
1. سه محاکمة بزرگ مسکو 276
2. نابودی فرماندهی عالی ارتش و کادرهای برجستة نظامی 277
ج. تداوم سرکوب جمعی و ترور بعد از سال 1938 279
1. سال‌های 1939ــ1941 279
2. سرکوب و ترور در طول دورة جنگ و پس از آن 280
فصل دوم . تداخل سرکوب جمعی و ترور 284
الف. ابعاد سرکوب، ترور و کار اردوگاهی 287
1. پیدایش و توسعة گولاگ‌ها 288
2. سکنة اردوگاه‌ها 291
3. شرایط زندگی «زک‌ها» 292
4. کودکان در اردوگاه 294
ب. سرکوب و اثرات آن بر تحول جمعیت 295
1. مرگ و میر در اردوگاه‌ها 295
2. اعدام‌ها 297
3. طرحی برای بیلان جمعیت 299
ج. دینامیک سرکوب و ترور، و «نیازهای» اقتصادی 300
1. «نیازهای» مدیریت اقتصادی 305
2. کار اردوگاهی و منطق تولید 307
3. «منطق اقتصادی» اولویت‌ها و استثمار 309
یادداشت‌ها 313
بخش چهارم . سرمایه و بحران‌هایش
فصل اول . انباشت در سال‌های 1928 تا 1940 331
الف. سرمایه‌گذاری‌های سال‌های 1928 تا 1940 332
ب. وزنة اقتصادی سرمایه‌گذاری‌ها 334
فصل دوم . نخستین برنامه‌های پنج‌ساله 335
الف. تضادهای موجود میان برنامه‌های اقتصادی و جریان واقعی اقتصاد 336
1. نخستین دورة پنج‌ساله 338
2. دورة پنج‌سالة دوم 342
3. دورة پنج‌سالة سوم 344
ب. اثرات رشد تناقضات میان برنامه‌ها و واقعیت اقتصادی 345
1. دایرة کمبودها و «تورم اهداف» در برنامه 345
2. هرج‌ومرج تولیدی و کُندی آهنگ رشد اقتصادی 346
3. نحوة اجرای اولویت‌ها و توسعة مدیریت اداری روزبه‌روز 349
فصل سوم . بحران‌های اقتصادی سال‌های سی 355
الف. بحران اقتصادی سال 1933 355
ب. رونق اقتصادی سال 1934 357
ج. بحران اقتصادی 1937 359
فصل چهارم . بحران‌های اضافه انباشت و سلطة سرمایه 361
الف. ویژگی بحران‌های اقتصادی شوروی در دهة سی 363
ب. جایگزینی ظاهری سلطة برنامه بر سلطة ظاهری رقابت 371
یادداشت‌ها 375
نتیجه‌گیری 389
|
|
|
نظرات شما ()
|
|
